Turystyka w Polsce

Martwa Wisła

15 October 2011r.

Jest to dawny końcowy odcinek koryta Leniwki, czyli lewego ramienia Wisły. Ogromne i korzystne zmiany nastąpiły na tym odcinku w ciągu XIX w. Najpierw, podczas wielkiej powodzi w styczniu 1840 r., wody Leniwki zastopowane olbrzymim zatorem lodowym przerwały w nocy na 1 lutego pod wsią Górki wał wydmowy o szerokości 1,5 km i wysokości 23 m i utworzywszy w nim potężną wyrwę, poczęły spływać nią do Zatoki Gdańskiej. To nowe ujście nazwał Wincenty Pol Wisłą Śmiałą. Przebywa! on w tych stronach jako internowany żołnierz powstania listopadowego w 1831 r.. a następnie jako podróżny w 1842 r. W jego opisie Żuław Gdańskich zawarte są wspomnienia rybaka, który był świadkiem katastrofy, gdyż znajdował się na łodzi obok zatoru. Noc była straszna i ciemna... szumiały wody na zatorze... Przestaliśmy robić wiosłami, ale łódź naszą niosła woda na zator... w tejże chwili poczęła kra pękać i strzelać, jakby z dział bito!... A równocześnie rozległ się straszny huk i szum w powietrzu, jakby się cała ziemia trzęsła!... Rozwarła się morska topiel szumna, fale biły wysoko... puściliśmy się z prądem wody i fali oczekując tego, że się lada chwila o zator rozbijem. Ale kra przerwała Mierzeję w najwęższym, jej pasie. Po kilkunastu minutach wyniosła nas gwałtowność powodzi na otwarte morze. Powstańca, poetę i autora opisu ziemi żuławskiej uczczono otwarciem przed kilku laty z inicjatywy Komisji Krajoznawczej PTTK w Gdańsku Izby Pamięci W. Pola. Znajduje się ona w SOBIESZEWIE, dziś połaci Gdańska, położonej w sąsiedztwie Wisły Śmiałej. 14-kilometrowy odcinek Leniwki, od Górek do nadmorskiej wówczas osady Wisłoujście, nazywano od tej pory Martwą Wisłą. W jej końcowym, 5-kilometrowym korycie rozbudował się port gdański z kanałami, basenami i nabrzeżami. Aby uniknąć podczas powodzi wlewów wód wiślanych do Martwej Wisły, odgrodzono ją wałem ziemnym, w który, wbudowano drewnianą śluzę, umożliwiającą przepływ statków. Pod koniec XIX w. nastąpiła ingerencja człowieka w układ hydrograficzny wód wiślanych na nadmorskiej części Żuław. Postanowiono wówczas wybudować kanał, eliminujący zakręt Leniwki obok wsi Drewnica i odprowadzający jej wody na wprost do Bałtyku. Wykopano więc koryto rzeki długości 7,1 km, wywożąc około 7 min m3 ziemi i przenosząc wieś Świbno na utworzony nasyp. Zapis z tego czasu głosi, iż w dniu 31 II11895 r., o godz. 15.45 nadprezydent von Gossler (znany Polakożerca) na telefoniczny sygnał cesarza Wilhelma II z Berlina osobiście wykonał łopatą przepust dla wody wiślanej. Ruszyła ona z taką gwałtownością, że w ciągu 45 minut rozszerzyła końcowy odcinek kanału do 100 m. Rankiem następnego dnia miał on już szerokość 300 m. W ciągu nocy woda wyniosła do morza około 2 min m3 piasku. Wybudowanie kanału, nazywanego Przekopem przedłużyło Martwą Wisłę o 9 km. Od Leniwki odcięto ją śluzą komorową o szerokości 12,5 m, wybudowaną równocześnie z Przekopem pod wsią Przegalina. Do dzisiaj służy ona do przetransportowywania pojazdów wodnych z niżej płynących wód Leniwki (która wcięła się o około 1 - 1,5 m w grunta żuławskie) na Martwą Wisłę i odwrotnie. Wypływanie większych jednostek wprost na morze nie było i nie jest możliwe ze względu na utworzenie się poniżej ujścia rzeki ogromnych ławic piasku. Każdego roku bowiem osadza się tam około 1,9 min m3 rumowiska, naniesionego przez nurt Wisły. Podobnie działo się przez 55 lat przy ujściu Wisły Śmiałej. Na wyrosłych tam nanosach wiślanych powstały duże rozlewiska wodne i trzęsawiska. Jest to dzisiaj rezerwat o wdzięcznej nazwie "Ptasi Raj", rozciągający się na 187 ha mokradeł z dwoma jeziorami zarośniętymi trzciną. Cały ten teren, będący pod opieką Stacji Ornitologicznej PAN w Górkach Wschodnich jest ostoją i miejscem lęgu oraz zimowania ptactwa, a także odpoczynku skrzydlatych wędrowców podczas przelotów na południe. Martwa Wisła jest jednak - wbrew swojej nazwie - rzeką płynącą. Uchodzą bowiem do niej rzeki Motława z Radunią i Kłodawą oraz kanały odwadniające Żuławy. Jest ona arterią komunikacyjną statków, m.in. spacerowych "Żeglugi Gdańskiej", udających się do Elbląga lub Krynicy Morskiej, a także statków kursujących na linii Gdańsk - Warszawa. Podczas wysokiego poziomu lustra wody na Zatoce Gdańskiej (w okresie silnych wiatrów północnych i północno-wschodnich) wlewają się wody morskie ujściami w Nowym Porcie i pod Górkami do Martwej Wisły, która płynie wówczas w odwrotnym do swojego normalnego biegu kierunku i bywa, że przelewa się przez śluzę w Przegalinie do Przekopu. Ogromne zmiany krajobrazu nastąpiły po obu stronach Martwej Wisły, na odcinku od Gdańska do Sobieszewa. Zobaczyć tu można szereg zbudowanych po wojnie zakładów przemysłowych i przedsiębiorstw. Na czoło wybija się olbrzymi kompleks zabudowań gdańskiej Rafinerii, zajmującej rozległe tereny w połaci Gdańska Płonią Mała i Wielka i przechodzącej na drugą stronę rzeki. W dzielnicy Stogi rozbudowała się nad brzegiem Martwej Wisły sławna już w świecie Stocznia im. Conrada-Korzeniowskiego, największy w Polsce zakład projektowania i budowy jachtów żaglowych. Około 5 km dalej w górę rzeki, w sąsiedztwie Górek Zachodnich widnieją baseny i zabudowania Stoczni "Wisła", budującej mniejsze jednostki pływające. Tu produkowane są m.in. dla polskiej żeglugi przybrzeżnej katamarany, tj. nowoczesne statki pasażerskie. Ze Stocznią "Wista" sąsiaduje port rybacki w Górkach Wschodnich. Od morza oddziela Martwą Wisłę szeroki i zalesiony pas wydm, dochodzących do około 33 m n.p.m. Jest to idealny teren do organizowania ośrodków wypoczynkowych i rekreacyjnych z rozległymi plażami i pawilonami pośród lasu. Pracownikom całego kraju znane są dobrze tego rodzaju ośrodki wczasowe zakładów pracy, przedsiębiorstw turystyczno-wypoczynkowych w Stogach, Sobieszewie a także FWP w Orlu pod Sobieszewem. Pensjonat FWP zajmuje b. rezydencję Alberta Forstera, hitlerowskiego kata Polaków na Pomorzu Gdańskim.

Wisła, Gdańsk, Sobieszewo, morze, Bałtyk, pomorskie, atrakcje, miejscowości