Turystyka w Polsce

W morskiej toni

28 May 2012r.

Plankton Toń wodna Bałtyku nie ma cech przestrzeni wodnych prawdziwie oceanicznych, nie jest więc pelagialem roztaczającym się ponad wielkimi głębiami otwartego oceanu. Bałtyk jako morze śródlądowe i płytkie, podobnie jak bardziej otwarte Morze Północne, zalega na szelfie mającym urzeźbienie i ślady żłobiącej działalności lądowej. Toń wodna Bałtyku, często nazywana pelagialem, ściśle mówiąc, jest środowiskiem szeroko rozumianej strefy przybrzeżnej, tworząc tzw. toń nerytyczną ponad stosunkowo niegłębokim dnem. Unoszący się w toni wodnej plankton tworzą organizmy, które znajdują wszystkie niezbędne warunki do życia w wodzie, całkowicie lub częściowo uniezależnione od dna, w przeciwieństwie do roślinności osiadłej i zwierząt, wymagających oparcia o dno i najczęściej czerpiących z podłoża także pokarm. W skład planktonu wchodzą organizmy, które nie potrafią za pomocą własnych ruchów posuwać się w wodzie. Wiele zwierząt, nawet najmniejszych, ma wprawdzie narządy w postaci rzęsek i biczyków, są one jednak przy małych rozmiarach ciała tak słabe, że nie mogą przeciwstawić się ruchom wody, prądom, falowaniu. Środowisko płynne, w którym żyją, nosi je z sobą i nimi kieruje. W swych przemieszczeniach zdane są na ruchy mas wodnych, które je żywią i rozsiedlają. Za kryterium planktonu przyjmuje się głównie drobny rozmiar organizmów, czym wyróżniają się od większych aktywnych pływaków — tworzących nekton (ryby, ssaki morskie). Rośliny planktonowe Plankton roślinny naszego morza składa się przeważnie z okrzemek i bruzdnic, grup typowych także dla planktonu oceanicznego, oraz sinic — charakterystycznych przeważnie dla wód śródlądowych, które w środowisku morskim i w wodach słonawych znalazły się jakby wtórnie. W Bałtyku nie spotyka się przedstawicieli najdrobniejszych wiciowców wapiennych, zwanych kokolitoforami, w które obfitują oceany i morza stref gorących, np. Morze Śródziemne. Mała zawartość wapnia w rozcieńczonej słonawej wodzie bałtyckiej oraz północne położenie morza, surowe zwłaszcza zimą warunki termiczne, być może, stanęły na przeszkodzie w zadomowieniu się tutaj tej bardzo ciepłowodnej grupy wiciowców. Okrzemki — misterne jednokomórkowe roślinki o pięknych ' krzemionkowych domkach, które można podziwiać patrząc przez mikroskop, reprezentowane są co najmniej przez kilkadziesiąt gatunków. Te przeważnie chłodno-wodne organizmy, o wyraźnie zaznaczonych cyklach sezonowych, trzymają się najchętniej zacienionych nieco głębszych wód. Głównym okresem występowania są miesiące wiosenne, kiedy to masowo zjawiają się liczne gatunki rodzajów Scelełonema i Chaetoceios; ostatnie wyróżniają się bardzo długimi wyrostkami nitkowatymi, które, zwiększając powierzchnię jednokomórkowej roślinki, świadczą o wyraźnym jej przystosowaniu do unoszenia się w toni wodnej. Zimą pojawiają się gatunki rodzaju Cosci-nodiscus o kształcie rozpłaszczonej okrągłej tarczki. Typowa dla Bałtyku jest okrzemka kolonialna, utworzona z luźno połączonych komórek — Thalassiosiia baltica. Okrzemki ze względu na swą ogromną liczebność tworzą podstawową grupę produkcji biologicznej morza, pierwsze ogniwo łańcucha pokarmowego, jakby "pastwisko" — niewidoczne gołym okiem, ale bardzo żyzne, ważne dla rozwoju życia w morzu. 77 Bruzdnice — opancerzone wiciowce, o domku utworzonym z charakterystycznych dla każdego gatunku płytek błonnikowych, obramowanych bruzdą w środkowej swej części. W bruździe tej wibruje spiralnie skręcona wić, podczas gdy druga swobodnie zwisa i wykonuje wolne ruchy. Mając takie narządy ruchu, bruzdnice mogą posuwać się naprzód, równocześnie obracając się; taki ruch ułatwia maksymalne wykorzystanie w drodze osmotycznej dwutlenku węgla oraz substancji biogenicznych (azotany i fosforany) rozpuszczonych w wodzie, które są podstawowym pokarmem samożywego planktonu roślinnego. W cytoplazmie bruzdnic znajdują się chromatofory dokonujące fotosyntezy. Do bruzdnic należą liczne gatunki słona-wowodne zamieszkujące Bałtyk, a nie spotykane w środowisku morskim normalnie słonym, np. Peridinium de-piessum, P. pellucidum i inne. Z sinic planktonowych powszechne są słonawowodne odmiany słodkowodnych gatunków Aphanizomenon flos aąuae i Nadulaiia spumigena, zwiększające liczebność w miarę posuwania się ku wschodowi i północy. Są to formy ciepłowodne, których masowy rozwój przypada na najcieplejsze miesiące lata. W Zatoce Gdańskiej tworzą one w lipcu i sierpniu prawdziwe zakwity wody, pokrywające jej powierzchnię sino-zielonym kożuchem przeważnie w dni "sztyli", czyli częstych w tym okresie cisz na morzu. Zakwity wody są typowym zjawiskiem dla całego Bałtyku południowego. Masowy zakwit sinic w morzu ma duże znaczenie biologiczne. Stwarza pewnego rodzaju "parawan" absorbujący intensywnie promienie słoneczne, zaciemniając w ten sposób dolne warstwy wód chłodniejszych, opanowane przez gatunki zimnowodne. Po odbyciu cyklu życiowego sinice opadają i zasilają dno morza w substancje organiczne. Rozmieszczenie gatunków na obszarze Bałtyku zależy w dużym stopniu od warunków panujących w różnych rejonach morza. W miarę posuwania się z zachodu na wschód, wraz ze zmniejszającą się słonością znikają stopniowo gatunki morskie, szczególnie wrażliwe na rozcieńczone środowiska, ustępując miejsca gatunkom typowym dla wód słonawych. W Zatoce Botnickiej dołączają się nadto gatunki przewodnie wód słodkich, które w najbardziej północnych jej rejonach intensywnie się mnożą i dominują nad formami słonawowodnymi, a tym bardziej nad morskimi. Zasadę ogólną, że w wodach rozcieńczonych wybitnie zmniejsza się liczba gatunków morskich, w pełni potwierdza skład planktonu Bałtyku. Nie przeczy to najczęściej obserwowanemu faktowi obfitego występowania nielicznych gatunków przystosowanych do słonawego środowiska (pod warunkiem znajdowania na miejscu dostatecznej ilości pokarmu).